علق96

ســوره عَـلَـق [خون بسته، زالو، کرم] (خـون لختـه)

     این سوره نخستین سوره اى است که بر پیغمبر گرامى اسلام نازل شد و محتواى آن نیز مؤید همین معنى است.

     در این سوره دستور قرائت و تلاوت به پیامبر خدا(ص) داده شد و سپس آفرینش انسان رابا آن عظمتش از یک قطعه خون بى ارزش بیان مى کند و سپس از تکامل انسان در پرتو لطف و کرم پروردگار و آشنائى او به علم و دانش و قلم و آنگاه از انسانهاى ناسپاسى که علیرغم این همه موهبت و اکرام الهى راه اطمینان را پیش مى گیرند سخن به میان مى آورد. و سرانجام به مجازات دردناک کسانى که مانع هدایت مردم واعمال نیک هستند اشاره کرده و سوره با دستور سجده و تقرب به درگاه پروردگار پایان مى یابد.

     این سوره به تناسب تعبیرهاى مختلفى که در آغاز آن است به نام سوره «علق»، «اقرء» و«قلم» نامیده شده است.

     انسان موجودى است که از راه تناسل پدید مى آید و کلمه «علق» به معناى خون بسته شده است یعنى اولین حالتى که منى (اسپروماتوزوئید) در رحم به خود مى‏گیرد. پس اینجا به دلیل اینکه نام انسان نیز ذکر شده است به تدبیر الهى وارد بر انسان اشاره دارد یعنى تدبیرش از لحظه اى است که به صورت علقه در مى‏آید تا وقتى که انسان تام الخلقه میشود و داراى صفاتى عجیب و افعالى محیرالعقول میگردد.

     پس انسان تمام و کامل نمى شود مگر به تدبیر مستمر و پى در پى خداى تعالى. در ابتدا پیامبر را دستور به خواندن نام پروردگار مى دهد که تکیه روى مسأله ربوبیت پروردگار است و «رب» به معنى ‏مالک ‏مصلح ‏است ‏یعنى ‏کسى‏ که ‏هم صاحب چیزى ‏است و هم به ‏تربیت آن مى پردازد.

     بنابراین براى اثبات این ربوبیت بهترین تکیه گاه و مسأله قابل فهم براى انسان مسأله خلقت و آفرینش جهان هستى است چرا که بهترین دلیل بر ربوبیت خداوند است و این در حقیقت پاسخى است بر مشرکان عرب که خالقیت خدا را پذیرفته بودند اما ربوبیت و تدبیر را براى بتها قائل بودند به علاوه ربوبیت خداوند و تدبیر او در نظام هستى و بهترین دلیل براى اثبات ذات مقدّس اوست.

     پس از میان مخلوقات روى زمین به مهمترین پدیده جهان خلقت و گل سرسبد آفرینش یعنى انسان تکیه گردیده است و آفرینش او یادآور شده است. از آنجا که نطفه بعد از گذراندن دوران نخستین در عالم جنین به شکل قطعه خون بسته چسبیده اى در مى‏آید که در ظاهر بسیار کم ارزش است مبدأ آفرینش انسان را در این سوره همین «ناچیز» مى شمرد تا قدرت نمائى عظیم پروردگار روشن شود که از موجودى چنان بى ارزش مخلوقى پرارزش آفریده است.

     در بیان منظور از «علق» نظرات مختلفى گفته شده است مانند: اینکه علق را به موجود صاحب علاقه دانسته اند که اشاره اى است به روح اجتماعى انسان و عُلقه آنها به یکدیگر که در حقیقت پایه اصلى تکامل بشر و پیشرفت تمدنها را تشکیل مى دهد . و اینکه «علق» را اشاره به نطفه نر (اسپرم) مى دانند که شباهت زیادى به زالو دارد که از ترکیب آن با نطفه خون انسان بوجود مى‏آید.

     در هر صورت در آن زمان اینگونه مسائل هنوز شناخته نشده بود ولى قرآن مجید از طریق اعجاز علمى پرده از روى آن برداشته است.

دیدگاه قرآن درباره جنین انسان :

لایه داخلی رحم در زمان حاملگی دچار تغییراتی می شود و در تشکیل جفت نیز شرکت نمی کنند. این غشا در زمان زایمان از لایه زیرین خود جدا می شود و به همین علت به آن دسیدوا به معنی موقت و غیرهمیشگی می گویند. 

اولین یافته های جنین شناسی که درباره جنین مرغ می باشد در سال های ۴۶۰ و ۳۷۷ در کتاب های بقراط آمده است. جالینوس نیز در کتابی تحت عنوان ”چگونگی شکل گیری جنین“ درباره جفت و پرده های اطراف جنین توضیحائی نوشته است اما با این حال به نظر می رسد که تا قرن ۱۵، هیچ اطلاعاتی در مورد چگونگی روند رشد و تکامل مرحله ای جنین مرغ را توضیح داده اما تا قرن هفتم بعد از میلاد هیچ توضیحی در مورد مراحل رشد و تکامل جنین انسان نوشته نشده است.

نخستین تصویر از جنین داخل رحم نیز توسط لئوناردو داوینچی کشیده شده است.

در سال ۱۶۷۳ لیوونهوک با استفاده از میکروسکوپ ساده تو انست در مورد مراحل اولیه رشد جنین مرغ توضیحات دقیق تری بدهد اما تا سال ۱۹۴۱ در مورد تکامل جنین انسان توضیحی داده نشد.

● لقاح یا عمل باوری

آنگاه خلقت، نژاد بشر را از آب بی قدر (نقطه بی حس) مقرر گردانید (سجده ۸)

آیا انسان ندید او را از نطفه خلق کردیم.. (یس ۷۷)

خداست آنکه می نگارد صورت شما را در رحم مادران هرگونه اراده کند (آل عمران ۶ کهف ۳۷)

خدا شما (نوع بشر را) نخست از خاک بیافرید و سپس از نطفه خلق کرد (صبح ۵)

و بعد از آن شما را جفت قرار داد... (فاطر ۱۱)

او است خدائی که شما را از خاک بیافرید و سپس از قطره آب نطفه و آنگاه از خون بسته (غافر ۶۷).

ما او را از آب نطفه مختلط (بی حس و شعور) خلق کردیم و دارای قوای چشم و گوش (و مشاعر و عقل و هوش) گرداندیم (انسان ۲)

خدا او را از آب نطفه بی قدر به این صورت خلق کرد... (عبس ۱۹)

انسان مغرور از بدو خلقت خود بنگرد که از چه آفریده شده (انفطار ۸ و ۷)

از آب نطفه جهنده ای خلق شده که ازمیان صلب پدر و سینه مادر بیرون آمده (طارق ۵ تا ۷)

عمل لقاح یک سری اتفاقات پشت سر هم می باشد که با برخورد اسپرم و تخمک آغاز می شود. عمل لقاح معمولاً در یک سوم خارجی لوله های رحمی اتفاق می افتد. در مرحله بعد تخم لقاح یافته به شکل متوالی تقسیم می شود. جنسیت رویان به نوع اسپرمی دارد که تخمک را بارور می کند. (از نظر ژنتیکی اسپرم به دو دسته x و y تقسیم می شود).

پس آنگاه از او دو صنف نر و ماده پدید آورد (قیامت ۳۹)

این یکی از بزرگترین جملات علمی قرآن است.

و او خلق را برای انس با هم نر و ماده آفرید. از نطفه ای که از مردان به رحم زنان می ریزد (نجم ۴۶ ۴۵)

و خداست تنها مالک زمین و آسمان ها، هر چه بخواهد می آفریند و به هر که بخواهد فرزند اناث و به هر که بخواهد فرزند ذکور عطا می کند. یا در یک رحم دو فرزند پسر و دختر قرار می دهد و هر که را خواهد عقیم گرداند (شوری ۵۰ و ۴۹)

● لانه گزینی

آیا ما شما آدمیان را از آب نطفه بی قدر بدین زیبائی نیافریدیم؟ و آن نطفه را (از صلب پدر) به قرارگاه رحم منتقل ساختیم. تا مدتی معین و ما تقدیر مدت رحم (و تعیین سرنوشت او) کردیم و ... (مرسلات ۲۰ تا ۲۳).

تقسیمات متوالی تخم لقاح یافته منجر به تشکیل یک مجموعه سلولی دایره ای شکل به نام ”بلاستوسیت“ می شود. که این مجموعه دایره ای شکل یا بلاستوسیت قطری حدود ۱/۰ میلی متر دارد. بلاستوسیت توسط مژک های موجود در لوله های رحمی به آهستگی به طرف جلو رانده شده و بعد از ۴ تا ۵ روز به درون رحم می رسند.

تقریباً دو روز بعد این مجموعه سلولی به دیواره رحم چسبیده و در آنها لانه گزینی می کنند. مناسبترین محل لانه گزینی در یک سوم فوقانی دیواره خلفی رحم می باشد (شکل ۱)

این حجر در کتاب خود به این مطلب اشاره می کند که مایع منی (که حاوی اسپرم می باشد) قادر است به مدت ۶ روز قبل از لقاح یا تخمک در رحم زنده بماند.

همچنین او از قول ابنالقائم (قرن ۱۳) نقل می کند: ”بعد از ورود مایع منی به داخل رحم، این مایع به شکل دایره دایره درآمده و قادر است تا ۶ روز زنده بماند“.

سپس ما نطفه را در محلی برای آرامش قرار دادیم (المؤمنون ۱۳)

کلمه ”نطفه“ که در این آیه آمده توسط مور (Mooreh یکی از دانشمندان مفسّر می باشد) به تخم یا ”زایگوت“ تعبیر شده است که البته صحت این تفسیر با توجه به سایر آیات که اشاره به آفرینش انسان از آب مختلط دارد، تقویت می شود.

آیا ما شما را از آب مختلط نیافریدیم (مرسلات ۲۰).

منظور از آب مختلط همان ترکیب واحدی است که از لقاح اسپرم و تخمک به وجود می آید. تخم تقسیم شده و مجموعه سلولی دایره ای شکل یا بلاستوسیت تشکیل می شود و بلاستوسیت در دیواره رحم لانه گزینی می کند (محل استراحت).

”ما انسان را از خون بسته شده آفریدیم“. (علق ۲)

مور می گوید بلاستوسیت در این مرحله شبیه به خون لخته شده می باشد که یا در دیواره رحم لانه گزینی می کند و یا به شکل خودبخودی سقط می شود.

● رویان سه لایه ای

شما نوع بشر را از یک تن آفرید پس از آن جفت او قرار داد... و شما را در باطن رحم مادران در سه تاریکی (مشیمیه، رحم، بطن) با تحولات گوناگون بدین خلقت زیبا بیافرید“ (زمر ۶).

همان طور که قبلاً ذکر کردیم تا سال ۱۹۴۱ مراحل تکامل جنین انسان توضیح داده نشده بود اما مفسران قرآن کریم وجود سه لایه که شامل دیواره قدامی شکم، دیواره رحم و کیسه جنین می باشد را توضیح داده اند.

”انبار“ مشاهده جالبی انجام داده و ذکر می کند که هرکدام از این لایه ها تقویت شده و لایه های متوالی را می سازند. لایه خارجی در ساخت لایه عضلات خارجی شکم نقش دارد که به دنبال آن عضلات مایل داخلی و عضلات عرضی قرار دارد.

دیواره رحم نیز از سه لایه تشکیل شده که شامل غشاء بیرونی رحم)اپی متر)، لایه عضلانی میانی (میومتر) و لایه داخلی رحم (اندومتر) می باشد. پرده هائی که رویان را دربرمی گیرند شامل کیسه جنین (آمنیون)، مشیمه (کورئید) و لایه داخلی رحم در زمان حاملگی می باشد.

لایه داخلی رحم در زمان حاملگی دچار تغییراتی می شود و در تشکیل جفت نیز شرکت نمی کنند. این غشا در زمان زایمان از لایه زیرین خود جدا می شود و به همین علت به آن دسیدوا به معنی موقت و غیرهمیشگی می گویند. این لایه قسمتی از آن مواردی می باشد که در زمان قاعدگی یا زایمان از دیواره رحم جدا شده و دفع می گردد.

● دوران رویانی

آنگاه نطفه را علقه و علقه را گوشت پاره و باز آن گوشت را استخوان و سپس بر استخوان ها گوشت پوشاندیم و پس از آن خلقتی دیگر انشاء نمودیم؛ آفرین بر قدرت کامل بهترین آفریننده، (مؤمنون ۱۴).

کلمه علق در قرآن به دو معنا آمده است. یکی به معنای چیزی که به چیز دیگر چسبیده و بین آنها پیوستگی ایجاد شود که ممکن است اشاره ای به روند چسبیدن مجموعه سلولی بلاستوسیت به دیواره رحم و ایجاد پیوستگی بین آنها بعد از لانه گزینی باشد و چقدر زیبا این روند شگفت آور در ۱۴ قرن قبل در قرآن به آشکارا بیان شده است.

در جائی دیگر ”علق“ به معنای خون بسته شده یا زالو آمده است. رویان انسان به دیواره داخلی رحم چسبیده و از مواد غذائی موجود در خون مادر به عنوان منبع تغذیه برای رشد و تکامل استفاده می کند و این شبیه چسبیدن زالو به پوست و تغذیه از این طریق می باشد.

هر چند قرآن کریم به ذکر این مطلب پرداخته اما قبل از دسترسی به تجهیزات پیشرفته مانند میکروسکوپ، پزشکان قادر به اثبات آن نبودند.

سپس ما علقه را تبدیل به گوشت پاره (مضغه) کردیم... (مؤمنون ۱۴)

کلمه مضغه و زبان عربی به معنای جویده شده و پاره پاره شده می باشد.

در قرآن در جائی از رویان انسان با کلمه مضغه یاد می کند که علت آن این می باشد که در ۴ هفتگی از ابتدا تا انتهاء رویان انسان جوانه هائی دیده می شود که محل رویش آنها شبه به جای دندان می باشد. این جوانه ها پایه اصلی تشکیل اسکلت مرکزی بدن و عضلات می باشند.

آن گوشت پاره را به استخوان تبدیل کردیم و به استخوان ها گوشت پوشاندیم... (مؤمنون ۱۴)

در قرآن کریم شکل گیری استخوان ها هم در محور مرکزی و ستون فقرات و هم اندام ها زودتر از تشکیل عضلات بیان شده است که این به شکل شگفت آوری با روند تکاملی جنین شناسی مطابقت دارد.

ابتدا استخوان ها به شکل غضروفی تشکیل می شوند و سپس عضلات از لایه سلولی میانی در قسمت حاشیه ای (مزودرم سوماتیک) در اطراف آن تکامل می یابند.

.. ما نخست شما را از خاک آفریدیم، آنگاه از آب نطفه، آنگاه از خون بسته، آنگاه از پاره گوشت و تمام و ناتمام. تا در این تحولات و انتقالات قدرت خود را بر شما آشکار کنیم... (حج ۵)

این آیه به بافت های تمایزیافته و تمایزنیافته رویان اشاره دارد. در رویال بعضی بافت ها مانند بافت همبندی اطراف آن تمایز نیافته اند. در مرحله بعد و در روند تکاملی رویان، این بافت تمایزنیافته به عضله و رباط ها تمایزیافته و به استخوان متصل می شود. آیه ۱۴ سوره مؤمنون اینگونه ادامه می یابد که:پس از آن خلقتی دیگر انشاء نمودیم.

یکی از مباحث نظریه تکامل تدریجی به شباهت بین جنین انسان و حیوانات اشاره دارد و بر این مبنا نتیجه گیری می کند که انسان از تکامل حیوانات پست تر به وجود آمده است.

در حالی که در قرآن کریم، شکل گیری استخوان ها و عضلات که در پایان ۸ هفتگی می باشد را نشأت گرفته از آفرینش دیگری می داند. در این زمان رویان تمام مشخصات انسان را دارد و می توان تمام اران ها و قسمت های اصلی بدن او را تشخیص داد و در این مرحله او را ”جنین“ (Fetus) می نامند. شاید منظور از آفرینش دیگر این تبدیل باشد.

”پس از آن نطفه بی جان را نیکو بیاراست و از روح خود قسمتی در آن بدمید و شما را دارا چشم و گوش و قلب با حس و هوش گردانید (سجده ۹)

در این آیه اشاره شده که قوه و توانائی شنیدن، دیدن و احساس کردن به این ترتیب در نزد ما به امانت گذاشته شده است.

جنین شناسان معتقدند بهترین روند تکاملی حس های اختصاصی به این ترتیب است. مور می گوید تشکیل قسمت های اصلی گوش قبل از تشکیل قسمت های اصلی گوش قبل از تشکیل ساختمان چشم ها می باشد و مغز که محل درک احساسات شنیداری و دیداری می باشد. بعد از آن تشکیل می شود.

● پایان دوران حاملگی

آن خدائی که تو را از عدم به وجود آورد و به صورتی تمام و کامل بیاراست و به اعتدال برگزید و حال آنکه به هر صورتی که می خواست، می توانست خلق کند. (انفطار ۷ و ۸)

خداست آنکه زمین را آرامگاه شما قرار داد و آسمان را برافراشت و شما را به نیکوترین صورت ها بیافرید (غافر ۶۴).

خداوند در این آیه ها بیان می کند که خواست اوست که جنین ها را تا پایان حاملگی در رحم حفظ می کند.

امروزه به خوبی می دانیم که تعداد زیادی از رویان ها به دلیل اختلالات ژنتیکی در همان ماه های اول خودبه خود سقط شده و فقط ۳۰ درصد از تخم های لقاح یافته که تبیدل به جنین شده اند در پایان دوران حاملگی زنده به دنیا می آیند.

خداوند در سوره شوری در آیات ۴۹ ۵۰ می فرماید او است که جنین(دختر یا پسر بودن) و مشخصات ژنتیکی و ظاهری از قبیل (قد، رنگ پوست، شکل، اندازه، زیبائی یا زشتی) او را مشخص می کند.

”او است که این نعمت ها را به ما اعطاء کرده است“.

هر چند خداوند روند تکامل جنین انسان را در قرآن بیان کرده، اما درک صحیح و کامل آنها حتی تا ۵۰ سال قبل هم امکان نداشت. آنچه جنین شناسان امروزی می دانند مرهون پیشرفت تکنولوژی می باشند. افزایش دانش علمی و دسترسی به تجهیزات مدرن تر و پیشرفته تر، بشر را در درک سایر آیات قرآن کمک می کند. (ترجمه: طیبه طاهری پناه (عضو گروه تحقیقاتی طب سنتی ایران؛ مرکز پژوهش های علمی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تهران) نویسنده: ابراهیم ب سید، پزشک، Ph.D استاد بالینی دانشکده پزشکی دانشگاه لوئیزویل)

     لذا این نشانگر آن است که پایه اسلام از همان آغاز بر علم و قلم گذارده شده است و چقدر زیباست ملتى این چنین و آئینى آن چنان در میدان علم ودانش عقب بمانند ونیازمند دیگران.

     بنابراین با توجه به مراتب فوق این سوره به نام «علق» یعنى خون بسته و یا خون لخته نامگذارى شده است.

                             

                                      برای ارائه نظرات خود اینجا را کلیک کنید 

::تاریخ :  ۱۲بهمن ماه سال 1391 | ۳:۲۷ PM | توسط : علیرضا ماجدی نیا::