ماعون۱۰۷

ســوره مـاعـون [ظرف غذا،قرض، هدیه، عاریه] (زکـوة)

     این سوره صفات و اعمال منکران قیامت را در پنج مرحله بیان مى کندکه آنها به خاطر تکذیب این روز بزرگ چگونه از انفاق در راه خدا وکمک به یتیمان و مسکینان سرباز مى زنند و چگونه در مورد نماز مسامحه کارى مى کردند و از کمک به نیازمندان روى مى گرداندند.

     «ماعون» از ماده «مَعْن» به معنى چیز کم است و منظور از آن در اینجا اشیاء جزئى است که مردم مخصوصا همسایه ها از یکدیگر به عنوان عاریه یا تملک مى گیرند مانند مقدارى نمک، آتش، ظروف و مانند اینها.

نام دیگر این ‌ سوره‌ «أرأیت» و «الدین» نیز میباشد به‌ سبب‌ نکوهش‌ کسانی‌ که‌ دین‌؛ یعنی‌ جزای‌ اخروی‌ را منکرند.

وقتی از امام صادق علیه السلام درباره کلمه «ماعون» در آیات سوره ماعون سؤال کردند فرمودند: هوالقرضُ تَفرِضهُ، والمعروف تَصنِعُهُ و مَتاعِ البَیت تُعیَرهُ و مُنهُ الزکوه. «ماعون به معنی قرضی است که به کسی می دهی و احسان و مساعدتی است که درباره بندگان خدا می کنی و وسائل و لوازم خانه است که به عاریت در اختیار دیگران قرار می دهی و زکات و صدقات جزء ماعون است»

کلمه ماعون به معنای هر عملی و هر چیزی است که به شخص محتاج داده شود. و حاجتی از حوائج زندگی او را برآورد مانند قرض، هدیه، عاریه، و امثال آن.

بیهقی در کتاب سنن خود به نقل از بزرگان می گوید: رسول خدا (ص) در تفسیر آیه ((و یمنعون الماعون)) فرمود : ماعون همه آن چیز هایی است که مردم به عنوان کمک در بین خود عاریه می دهند و می گیرند.

در کتاب  کافی به سند از ابوبصیر به نقل از امام جعفر صادق (ع) آمده است منظور از ماعون قرضی است که بدهی و احسانی بکنیم و اثاث خانه است که به عاریه بدهی زکات  هم یکی از مصادیق ماعون است.

در کتاب خصال از علی (ع) آمده است آن حضرت از رسول اکرم (ص) پرسیدند ماعون چیست؟ رسول اکرم (ص) فرمودند: از سنگ گرفته تا آهن و از آب گرفته تا هر چیز دیگر.

 پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «مسلمان، برادر مسلمان است. هر گاه به او بر مى خورَد، سلامش را همان گونه که به وى سلام کرده است یا بهتر از آن، به او پاسخ دهد و هر گاه از وى راه نمایى خواست، راهنمایى اش کند و هر گاه از او در برابر دشمنان یارى طلبید، یارى اش دهد و هر گاه از او راهنمایى خواست، راه را به او نشان دهد، و هر گاه براى مقابله با دشمن، شمشیرش را عاریه خواست، آن را به او عاریه دهد، و اگر براى مقابله با مسلمان، شمشیرش را عاریه خواست، به او ندهد و هر گاه رَدایى را عاریه خواست، به او عاریه دهد و ماعون را از وى، دریغ نورزد». گفتند: اى پیامبر خدا ! ماعون چیست؟ فرمود: «ماعون، سنگ و آب و آهن است». گفتند: کدام آهن؟ فرمود: «دیگ مسى و تیشه آهنى که با آن ، کار مى کنند». گفتند: سنگ چیست؟ فرمود: «دیگ سنگى».(دانش نامه میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، ص137،ج 10)

جمعى نیز گفته اند: منظور از «ماعُون» زکات است، چرا که زکات نسبت به اصل مال غالباً بسیار کم است، گاه ده درصد، گاه پنج درصد، و گاه دو و نیم درصد است.

البته «منع زکات» نیز یکى از بدترین کارها است، چرا که «زکات» بسیارى از مشکلات اقتصادى جامعه را حل مى کند.

ثروت زیاد اگر در تصرف مسلمانی باشد و در محور آن گرسنگان و برهنگان و مستضعفان باشند مسلم است که

 از صاحب آن می پرسند چرا با شکم سیر و ثروت زیاد سر بر متکای ناز آرمیدی و حال آنکه در اطراف تو  مسلمانان گرسنه و برهنه بوده باشند ؟ ! ! این مسلمان بی رحم تحت مو اخذه و عذاب شدید قرار می گیرد.

زکات مال را باید به کسی داد که مستحقش باشد و یا به کسی که با دقت به اهلش برساند. چرا که زکات را به افرادی که اهلیت ندارند، پرداختن، یک نوع مسامحه و سستی در اداء زکوه محسوب می گردد.

اینست نقش زکات در بهبود اقتصاد اسلام و مسلمین که در اداره امور اقتصادی و فرهنگی و سیاسی مسلمانان فوق العاده مفید و مو ثر است.

در اسلام شخص مانع الزکات مرتکب جرم بزرگیست و اگر منکر اصل فریضه زکات شود، طبق آنچه در ابواب  فقهی ما آمده کسانی که منکر ضروریات یکی از احکام شرعی اسلام شوند کافرند، اگر زکات مال را از راه انکار و نپذیرفتن قانون مشروع زکات را ترک نمایند مشرکند و ارتداد آنان ثابت است.

در تقسیر آیاتی از قرآن مجید از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می خوانیم: مردی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پرسید: یا رسول الله قول خدای تعالی، که فرمود: و ویل للمشرکین ، الذین لا یو تون الزکوه و هم بالاخره هم کافرون (سوره فصلت آیه 6 و7) و وای بر مشرکان ، آنانکه زکات مال خویش را نمی دهند و ایشان نسبت به آخرت از کافرانند.

حضرت فرمود: خداوند عتاب نمی کند مشرکین را، آیا قول خدای تعالی را نشنیده ای که فرمود: فویل للمصلین،

الذینهم عن صلوتهم ساهون، الذین هم یراو ن. و یمنعون الماعون (سوره ماعون آیه 4 تا 7) پس وای بر نمازگزاران، آنانکه در نمازشان سهو می کنند و ریاء می نمایند و منع ماعون می نمایند. ماعون عنی نیازها و مایحتاج همسایگان را تاءمین نمی نمایند و به همسایگان خود از غیر زکات کمک نمی کنند و به همسایگان خود مایحتاج زندگی و لوازم ، عاریه و امانت نمی دهد.

بنابراین ماعون از زکات واجب می گذرد و به کمک مایحتاج زندگی همسایگان می رسد، پس اگر همسایه از همسایه گندم یا آرد یا نان و امثال قرض و امانت بخواهد باید به همسایه این کمک را بنماید. ماعون یعنی همین . پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: اگاه باشید، همانا ماعون، زکات است. سپس فرمود: و الذی نفس محمد بیده ، ماخان الله احد شییا من زکوه ماله الا مشرک بالله. (بحار الانوار جلد 93 صفحه 23) سوگند به آنکس که نفس و جان محمد صلی الله علیه و آله به ید قدرت اوست، خیانت نکرده است خدا را احدی بچیزی از زکات مالش، مگر کسیکه مشرک است به خدای تعالی.

مفهوم واقعی حدیث شریف این است که ماعون را در این آیه به زکات معرفی می کند و ترک زکات یعنی گناه نپرداختن زکات را، معادل با شرک دانسته است، یعنی ترک زکات مساوی با گناه شرک به خداوند است.توضیح دیگر اینکه، اگر ویل و نفرین بر نمازگزاران سهو کننده و ریاکاران ایشان، و یل و نفرین بر آنانکه با همسایگان خود در پرداختن ماعون و کمکهای اولیه سهل انگاری می کنند شامل گردد، پس بر مانع الزکات و منکران آن نفرین و لعن بیشتر، و کیفر زیادتری شامل می گردد.

مواسات در لغت به معنی کمک کردن به یکدیگر است. در اسلام به اندازه‌ای درباره مواسات تأکید شده است که می‌توان آن را به عنوان یک قانون اخلاقی معرفی کرد. لغت مواسات در قرآن به کار نرفته است، لیکن مفهوم آن در مواضع مختلف مطرح شده و مورد تأکید قرار گرفته‌است. یکی از موارد مواسات، کمک مالی کردن به یکدیگر است. این مفهوم با واژه‌های انفاق و ماعون در قرآن ذکر شده است.

دستور انفاق منحصر به توانگران نیست، به همه امت اسلامی مربوط می‌شود. حتی آن کسانی که تنگدست هستند نیز باید به فکر افراد تنگدست‌تر از خود باشند و به اندازه توانایی خود انفاق کنند. امام صادق(ع) می‌فرمایند:« اگر کسی نمی‌تواند هیچ‌گونه کمکی به مردم جامعه خود کند، حداقل در حق آنان دعا کند.»
حکمت آنکه در قرآن به همه امت مسلمان دستور انفاق داده شده است، شاید این باشد که همان گونه که انجام دادن عبادتهایی چون نماز، روزه و حج موجب ثواب و پاداش الهی می‌شود و فواید بسیاری برای مسلمانان در بر دارد، زکات نیز چنین است و نزد حق تعالی اجر اخروی و پاداش دنیوی دارد و پروردگار عالم دوست ندارد که هیچ کس حتی افراد فقیر جامعه،‌ از چنین خیری محروم بمانند، بنابراین به همه مسلمانان به اندازه‌ توانشان دستور انفاق می‌دهد.

راز اینکه اسلام در مورد انفاق تأکید فراوان کرده است، این است که می‌خواهد همه امت مسلمان با هم برادر و همدل باشند و در مشکلات و گرفتاریها یار و غمخوار هم باشند و به مواسات با یکدیگر بیندیشند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «ما اصبح و لا یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم.» (اصول الکافی، ج 3، ص 238)
کسی که صبح کند و در اندیشه ی برآوردن نیازهای مسلمانان نباشد، مسلمان نیست.

براساس این حدیث شریف، دراندیشه نیازهای دیگران بودن، گره گشودن از کار مردم جامعه و خدمت به دیگران از وظایف اساسی هر مسلمانی است. پیامبر اکرم(ص) در حدیث دیگری می‌فرمایند: «ما آمن بالله من بات شبعان و جاره جائع.» (بحارالانوار، ج 75، ص 382) کسی که سیر بخوابد در حالی که همسایه ی او گرسنه باشد، به خداوند ایمان نیاورده است.

شایان ذکر است که پیامبر اکرم(ص) این روایتها و نظایر آن را در روزگاری می‌فر مودند که بیشتر مسلمانان به سختی می‌توانستند معاش خود را فراهم کنند و برخی با زحمت و رنج فراوان در شبانه روز یک وعده غذا تهیه می‌کردند. بیان این روایتها برای آن است که مسلمانان در چنین شرایط سختی هم به فکر دیگران باشند. در اسلام خودخواهی، خودمحوری و خودنگری وجود ندارد و این خصوصیات با مسلمانی سازگار نیست. مرحوم مجلسی(ره) در مجموعه شریف بحارالانوار ج 27، ص 89 از حضرت علی(ع) این‌گونه نقل می‌کند:
«ان الله یحب المرء المسلم الذی یحب لاخیه، یحب لنفسه و یکره له ما یکره لنفسه.»
همانا خداوند مسلمانی را دوست دارد که آنچه برای خود دوست دارد، برای برادرش هم می‌پسندد و آنچه را برای خود ناخوش دارد، برای او هم نمی‌پسندد.

به راستی اگر همه مسلمانان این خصوصیّت و ویژگی اخلاقی را در خود به وجودآورند، پدیده‌های ناپسندی چون رباخواری، گرانفروشی، رشوه‌خواری و سایر گناهان از جامعه رخت بر می‌بندد.

اجرای قانون مواسات در اسلام بسیار اهمیت دارد. شاید بیش از هزار روایت و صدها آیه درباره اجرای قانون وارد شده است. زکات که در قرآن کریم آمده است، یکی از مصداقهای قانون مواسات است.

یکی از سوره‌های قرآن که قانون مواسات درآن بخوبی بیان شده است، سوره ماعون است. سوره ماعون سرمشق زندگی برای مسلمانان است. هر اندازه پیام این سوره به دل انسان و جامعه راه یابد، به همان اندازه فقر و بدبختی از جامعه رخت بر می‌بندد و در چنین جامعه‌ای عواطف و قانون مواسات حاکم می‌شود. این سوره مبارکه، مهمترین مسائل اسلامی را در بردارد؛ هم درباره ‌عبادت بدنی و هم درباره عبادت مالی صحبت می‌کند.

جناب شیخ عبدالکریم حائری یزدی(ره) که مؤسس حوزه علمیه قم بودند و حضرت امام خمینی(ره) این انقلاب را مرهون زحمات ایشان می‌دانستند، در زمانی که حوزه را اداره می‌کردند، وضع مالی طلبه‌ها چندان مناسب نبود.
روزی شخصی عبایی را به عنوان هدیه به جناب شیخ تقدیم کرد. جناب شیخ دید که عبای گران قیمتی است، لذا از پوشیدن آن اکراه داشت و چون هدیه بود، نمی‌خواست آن را نپذیرد. بنابراین، به آن شخص گفتند: ارزش این عبایی که هدیه آورده‌ای، برابر چند عبای معمولی است؟ آن شخص گفت: شانزده عبا،‌جناب شیخ فرمودند: این عبا را به بازار ببرید و در ازای آن شانزده عبا برای من بیاورید. آن شخص امر جناب شیخ را به انجام رسانید و برگشت. حضرت شیخ حائری یکی ا زعباها ر اخودشان پوشیدند و بقیه را به پانزده نفر از طلبه‌ها دادند و فرمودند:«حالا بهتر شد،‌ آن عبا را فقط یک نفر می‌پوشید، در حالی‌که با تعویض آن، شانزده نفر عبای نو می‌پوشند.»
چنانچه این رفتارهای نیکو و خداپسندانه و عمل به قانون مواسات از پیشوایان معصوم(ع) و بزرگان دین برای مسلمانان سرمشق و الگو قرار گیرد، ثروت مسلمانان به طور صحیح بین آنها توزیع خواهد شدو همه از رفاه نسبی برخوردار خواهند گردید. اگر ثروتمندان جامعه خرجهای اضافی، جهیزیه‌های سنگین، مراسم پرهزینه و خوراک و پوشاک گران‌قیمت را کنار بگذارند و مقداری از این هزینه‌ها را به فقیران و نیازمندان بدهند جامعه اسلامی از نظر احترام به حقوق افراد و کمک و یاری به دیگران، الگو و سرمشق تمام کشورهای جهان خواهد شد.
جامعه ی اسلامی باید مانند اعضای بدن باشند، همان‌طور که اگر خاری در دست یا پای شخصی فرو رود،‌مغز و همه اعضای بدن او تلاش می‌کنند تا خار را از دست یا پای او بیرون بیاورند و تا وقتی که خار بیرون نیامده است همه عضوها در ناراحتی به سر می‌برند، امت اسلامی نیز باید چنین باشند و مشکل یک مسلمان، مشکل همه امت محسوب شود وهمه مسلمانان برای برآوردن حاجت مسلمانان دیگر تلاش و کوشش کنند.

     بدیهى است کسى را که از دادن چیزى به این صورت یا چنین اشیائى به دیگران خوددارى مى کند آدم بسیار پست و بى ایمانى است یعنى آنها به قدرى بخیلند که حتى از دادن این اشیاء کوچک هم مضایقه دارند.

     بنابراین اینها کسانى هستند که خود را مسلمان معرفى کرده ولى متخلّق به اخلاق منافقینند از قبیل سهو از نماز و ریا کردن در اعمال و منع ماعون (به تعبیرى که گفته شد) یعنى مضایقه از کارهاى خیر که هیچ یک از اینها با ایمان در روز جزا، سازگارى ندارد.

     لذا این سوره به نام «ماعون» به معنى قرض - هدیه و یا عاریه که بعضى آنرا به زکوة نزدیکتر دانسته‏اند نامگذارى شده است .

                                

                          برای ارائه نظرات خود اینجا را کلیک کنید  

::تاریخ :  ۱۹ بهمن ماه سال 1391 | ۱:۱۳ PM| توسط : علیرضا ماجدی نیا::