فیل ۱۰۵

ســوره فیـل (از مخلوقات عظیم الجثه خداوند)

     این سوره چنانچه از نامش پیداست اشاره به داستان تاریخى معروفى مى کند که در سال تولد  پیغمبر اکرم (ص) واقع شد و خداوند خانه کعبه را از شر لشکر عظیم کفار که از سرزمین یَمن سوار بر فیل آمده بودند، حفظ کرد.

«واقعه ای در جزیره العرب واقع شده است که به نام «واقعه فیل» معروف است و این واقعه از قضا در همان سال ولادت حضرت خاتم الانبیاء صلّی اللّه علیه و آله و سلّم صورت گرفته است. مردم جزیره العرب تاریخ منظم به طوری که امروز در دنیا معمول است- و تاریخ جهانی تقریبا دو تاریخ بیشتر نیست: اول تاریخ مسیحی و بعد تاریخ اسلامی- نداشتند بلکه وقایع بزرگی که در میانشان واقع می شد برایشان مبدأ تاریخ می شد تا بعد اگر یک واقعه بزرگتری پیش می آمد آن واقعه اول فراموش می شد.

مثلا یک جنگ واقع می شد به نام «جنگ بُسوس» که واقعه خیلی بزرگ و مهمی بود، بعد دیگر می گفتند فلان قضیه کِی واقع شد؟ در سال حرب البسوس. فلان قضیه دیگر کی واقع شد؟ دو سال بعد از حرب البسوس. فلان کس کی متولد شده؟ پنج سال قبل از حرب البسوس. در حرب البسوس این شخص ده ساله بوده. مثل این که احیانا در میان خود ما مخصوصا در دهات معمول بود که قحطیهایی که پیش می آمد، در میان مردم عوام مبدأ تاریخ بود. به فردی می گفتی تو متولدِ کِی هستی؟ می گفت من متولد دو سال بعد از قحطی هستم، برادرم متولد دو سال قبل از قحطی است. اصلا مردم دهات این جور تاریخ خودشان را تعیین می کردند چون اغلب، تاریخ عمومی را نمی دانستند. یک اثری که این طور تاریخهای ابتدایی عامیانه دارد این است که آن قضیه ای که واقع شده قهرا فراموش نمی شود و مبدأ تاریخ می شود.

قبلا اعراب حجاز «مبدأ تاریخ» های دیگری داشتند. این قضیه که واقع شد، عام الفیل مبدأ تاریخ گردید؛ دیگر می گفتند فلان کس در عام الفیل متولد شد، فلان شخص در عام الفیل چند سالش بود و فلان فرد در عام الفیل هنوز نبود، چند سال بعد از عام الفیل به دنیا آمد.

قصه عام الفیل در حقیقت یک نوع معجزه ای است، یک امر ماورائی است که واقع شده و از نظر قرآنی و حتی از نظر تاریخی جای هیچ گونه توجیه و تأویلی نیست.

اصل قضیه این است: می دانیم که در جنوب عربستان یمن است و در غربش- البته با فاصله چند کشور دیگر- حبشه. در دوره جاهلیت، بین حبشه و یمن یک نوع منازعاتی بوده است. یکی از منازعاتی که به یک نوع لشکر کشی کشیده شد این قضیه بود که مردم نجران- که بین یمن و حجاز و نزدیک مکه است [الآن جزء عربستان است.]- قبلا یهودی بودند و بعد مسیحی شدند. آن وقت حق هم داشتند که مسیحی بشوند، دین حق هم دین مسیحیت بود، و مسیحیهای واقعا مؤمن و درستی هم بودند. قرآن هم اینها را کاملا [تجلیل ] می کند.

یمن پادشاهی داشت به نام ذونواس [لقب پادشاهانشان اغلب با «ذو» شروع می شد و به اینها «اَذواء» می گویند.]. او یهودی و خیلی متعصب بود. وقتی اطلاع پیدا کرد که مردم نجران که در قلمرو او هستند دین یهود را رها کرده و مسیحی شده اند رفت آنجا که اینها را برگرداند و آنها شدیدا مقاومت کردند. بعد یک قتل عام کرد، اینها را در آتش انداخت، که در قرآن هم نقل شده. این خبر مثل توپ در دنیای مسیحیت پیچید. در آن وقت مسیحیت خیلی قوی بود.

اصلا امپراطور روم خودش مسیحی بود. مردم حبشه که تحت الحمایه روم بود مسیحی بودند. یمن تحت الحمایه ایران بود ولی مردم ایران یهودی نبودند، ذونواس پادشاه یمن یهودی بود. وقتی به حبشه اطلاع رسید که ذونواس چنین کاری کرده است و مسیحیهایی را به جرم مسیحیت در آتش سوزانده، زن و مرد و بچه همه را آتش زده، لشکر کشی کردند و آمدند و ذونواس را از بین بردند و یمن را برای مدتی احتلال [اشغال]کردند. آن سرداری که اول آمد آنجا را گرفت اسمش «اَریاط» بود. بعد فرد دیگری به نام «ابرهه» که زیردست او بود علیه وی کودتا کرد و قدرت را به دست گرفت. آمد در همین صنعای فعلی- که الان مرکز یمن شمالی [اکنون یمن شمالی و یمن جنوبی متحد شده اند.]و از شهرهای خیلی قدیمی است- یک کلیسای خیلی مجللی تأسیس کرد و مردم را دعوت می کرد که به آنجا بیایند. به فکر افتاد که بیاید مشرکین مکه و مردم حجاز را مسیحی کند و آنها به این کلیسا بیایند. البته نوشته اند که در اینجا مطامع مادی هم داشت.

موقعیت کعبه مخصوصا از جنبه اقتصادی ممتاز بود، چون معبدی بود که از زمان ابراهیم علیه السلام احترام پیدا کرده بود. گو اینکه در آن وقت مشرکین آنجا را مرکز بتها قرار داده بودند ولی احترامش مربوط به سابق بود و برای همه مردم عرب محترم بود. ابرهه خیلی کوشش می کرد که مردم، مکه را رها کنند و به آنجا بیایند و مردم هم نمی آمدند؛ بر عکس، به طرف کعبه می آمدند. کم کم این قضیه پیچید که یک رقابت میان کعبه و مشرکین قریش که در مکه بودند از یک طرف و ابرهه و کلیسایی که در یمن ساخته بود از طرف دیگر وجود دارد. بعد دو سه تا قضیه هم واقع شد که اینها عصبانیت ابرهه را افزایش داد؛ تصمیم گرفت به مکه حمله کند و اساسا کعبه یعنی خانه ابراهیم و «أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ» [ آل عمران/96]را ویران کند [کعبه علی رغم اینکه در آن وقت بتخانه بود ولی در واقع یک معبدی بود که بتها را در آنجا قرار داده بودند و بتخانه نبود، بلکه بزرگترین معبد عالم بود.]. تا نزدیک مکه هم آمد. عربها آنجا مقداری مقاومت کردند، بعد درهم شکسته شدند. تا خودش را به نزدیک مکه رساند.

سال تولد حضرت رسول و دوره ریاست عبدالمطّلب بود؛ یعنی شریف مکه جناب عبدالمطّلب بود. عبدالمطّلب به مردم مکه دستور داد که مقاومت نکنید؛ چون واقعا هم برای اینها قابل مقاومت نبود. آنها خیلی قوی بودند. اینها را قرآن هم «اصحاب الفیل» نامیده، چون با فیل به جنگ مکه آمده بودند. بعضی از مورخین اروپایی گفته اند [روشن نیست که روی چه مدرکی گفته اند.]ابرهه خودش روی تخت روانی سوار بود که آن را بر دوش فیلها گذاشته بودند و گفته بود با این فیلها من می روم این خانه کعبه را ویران می کنم، زیر پای فیلش می کنم و از این حرفها. وقتی به نزدیک مکه رسید مقدمة الجیش اش آمدند و از اموال و مواشی مردم هر چه گیرشان می آمد غارت کردند و بردند، از جمله دویست شتر از عبدالمطّلب.

عبدالمطّلب به حکم اینکه صفت ریاست مکه و سقایت بیت را داشت خودش از مکه خارج نشد. وقتی به او خبر دادند، حرکت کرد و رفت پیش ابرهه. آن دربانها و حاجبها چون عبدالمطّلب را شناختند و اسمش را شنیده بودند مانع نشدند. عبدالمطّلب مرد خیلی خوش قیافه و زیبا و قوی هیکلی بوده و قیافه جذاب و گیرای فوق العاده ای داشته. گفتند که رئیس قریش آمد. گفت بگویید بیاید. وقتی وارد شد، هیبت عبدالمطّلب یک مقداری او را گرفت. روی تخت نشسته بود. از یک طرف نخواست که عبدالمطّلب را روی تخت خودش بنشاند و از طرف دیگر نخواست خودش روی تخت باشد و عبدالمطّلب پایین نشسته باشد؛ خودش آمد پایین نشست تا عبدالمطّلب در کنارش بنشیند. مقداری که صحبت کرد، حالا منتظر است که عبدالمطّلب از او خواهش کند که از اینجا برگرد.

عبدالمطّلب اصلا قصه کعبه و مکه را طرح نکرد. ابرهه منتظر است که او چه می گوید؛ ناچار گفت: امری داشتید، فرمایشی داشتید؟ گفت: از من دویست شتر اینجا بوده، کسان تو گرفته اند، بگو شترهایم را پس بدهند. ابرهه یک سکوتی کرد، بعد گفت: ابتدا که وارد شدی و من تو را دیدم، آدم خیلی بزرگی به نظرم آمدی ولی حرفت خیلی کوچک است. من فکر می کردم تو می آیی اینجا درباره این خانه ای که تمام شرف و عزت شما به این خانه بوده، معبدتان، صحبت می کنی. من آمده ام اینجا را خراب کنم، تو یک کلمه راجع به کعبه نمی گویی، می گویی آمده ام دویست شترم را پس بگیرم؟ ! عبدالمطّلب گفت: برای اینکه من صاحب شترها هستم، کعبه صاحب دارد و صاحبش هم حفظش می کند.

این جمله را که گفت، اصلا این مردک [به خود آمد. عبدالمطّلب در واقع گفت این موضوع نیازی ندارد ] که من بیایم به تو بگویم. من اینقدر اعتماد دارم که تو موفق به این کار نمی شوی که احتیاجی ندارد از تو خواهش کنم. نوشته اند اصلا این جمله مرعوبش کرد و او، خودش و کسانش، شب را تا صبح با ناراحتی به سر بردند و یک حالت روحی بدی پیدا کرده بودند، مثل مردمی که انتظار عذاب الهی دارند. حال ببینیم تعبیر قرآن چیست.

آیا ندیدی، یعنی ندانستی؟ ؛ یعنی چیزی است که همه می دانند، برای اینکه از زمانی که قرآن این مطلب را می گوید تا زمان عام الفیل در حدود چهل الی چهل و پنج سال بیشتر فاصله نبوده. مثل این است که ما الان قضیه ای مربوط به چهل و پنج سال پیش را بگوییم که هزارها نفر هستند که در آن زمان بوده اند و قصه مربوط به صد یا دویست سال پیش نیست که بگوییم از مردم آن زمان کسی نیست. این آیه در مکه نازل شده و قضیه مربوط به خود مکه است. بعلاوه پیغمبر است که این مطلب را می گوید، در مقابل مردمی که دنبال این هستند که یک نقطه ضعف در حرفهایش پیدا کنند و بگویند این حرفت را درست نگفتی. این خودش نشانه این است که برای همه مردم مکه خصوصا آن پیرمردهایشان این قضیه یک امر مسلّمی بوده.

آیا ندیدی؟ این «ندیدی» خطاب به یک فرد معین نیست؛ بلکه یعنی: ندیدید ای مردم! «ندیدید» می گوید چون هنوز بودند مردمی که اصلا شاهد آن اوضاع بودند. آیا ندیدی پروردگار تو چگونه عمل کرد و چگونه رفتار کرد با یاران پیل؟ ! قرآن اسم اینها را «اصحاب الفیل» گذاشته.

اصحاب یعنی یاران. در زبان عرب وقتی چیزی را مرکز قرار می دهند و می خواهند آنهایی را که به او اضافه دارند به او نسبت بدهند می گویند یاران او. اصحاب الفیل یعنی این مردمی که با فیل به جنگ کعبه آمده بودند.

أَ لَمْ یَجْعَلْ کَیْدَهُمْ فِی تَضْلِیلٍ آیا خدا مکر اینها را غرق در تضلیل نکرد؟ ! ضلالت را گاهی به خود انسان نسبت می دهند و گاهی به عمل. وقتی که به خود انسان نسبت می دهند، درباره آدمی می گویند که جهت واقعی اش را گم کرده. و وقتی که به عمل نسبت می دهند مثل این چیزی است که امروز ما می گوییم «سردرگمی» . گاهی یک سیاست، سردرگم می شود، اصلا نمی فهمد چکار بکند.

یکدفعه می بینید یک کاری می کند در این جهت، باز یک کاری می کند در آن جهت. یکدفعه می بینید سخت گیری می کند، دو روز دیگر آسان می گیرد. نمی فهمد چکار می خواهد بکند. کار خودش را نمی فهمد. حالت سر در گمی پیدا می کند، یعنی عملش گمراه می شود و جهت ندارد، دیگر نمی فهمد چکار بکند.

أَ لَمْ یَجْعَلْ کَیْدَهُمْ فِی تَضْلِیلٍ. خدا آن مکر و نیرنگ و نقشه آنها را که نقشه کشیده بودند بیایند کعبه را خراب و با خاک یکسان کنند، بعد مرکزیت را به صنعا منتقل کنند [در سردرگمی قرار داد. ] اینها خیال می کردند ارزش کعبه آن وضع حاضری است که دارد که چهار تا بت در آن هست، نمی دانستند ارزش کعبه ارزشی است که خدا از چند هزار سال پیش به واسطه ابراهیم و اسماعیل [برای آن قائل است ] و دعای آنها را مستجاب کرده و آنها دعایی دارند که خدا وعده داده در آخرالزمان به وسیله پیغمبر آخرالزمان مستجاب کند؛ امروز این کعبه غصب است در دست چهار تا بت پرست. آیا خدا مکر اینها را در گمراهی و سردرگمی قرار نداد که اصلا نفهمیدند چکار بکنند؟ ! حالا چه کرد؟

وَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْراً أَبابِیلَ خدا بر اینها فرستاد مرغی را گروه گروه. تَرْمِیهِمْ بِحِجارَةٍ مِنْ سِجِّیلٍ. `فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ . مرغهایی یکدفعه پیدا شدند. تعبیر قرآن این است: تَرْمِیهِمْ این مرغها رمی می کردند، می انداختند سنگهایی از نوع سجّیل. «سجّیل» را می گویند یک لغت فارسی الاصل است. معرَّب «سنگْ گِل» است. سنگْ گِل یعنی گِل سنگ شده. حال ماهیت اینها چه بوده، الان بر ما مجهول است. یک نوع سنگهای خاصی که در اصل، گِلهای سنگ شده ای بوده؛ این مرغها گروه گروه بالای سر اینها پرواز کردند و از این سنگها بر سر اینها ریختند. از روایات ما و از لفظ این آیه استفاده می شود که این سنگها اثری داشته و به قول امروزیها حامل یک نوع میکروبی بوده که به هر کس که می خورد بعد بدنش به شکل آبله تاول می زد؛ به طوری که طولی نکشید که اینها به همان بیماری آبله یا شبه آبله مردند و اصلا به مکه نرسیدند. تار و مار شدند و برگشتند. خود ابرهه هم به یمن که رسید کارش تمام شد.

قرآن می گوید: فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ. این هم تعبیر عجیبی است. «عَصْف» زراعت را می گویند؛ این انسانها به شکل یک زراعت خشکِ از درون خورده شده درآمدند. مثل وقتی که سِن به زراعت حمله می کند؛ بعد که آدم برود سراغ آن زراعت می بیند مغز اینها را کاملا خورده اند.

قرآن به این مردم مکه می گوید این یک امر واضح ماوراءالطبیعی بود که شما به چشم خودتان دیدید که چنین امری واقع شد. این برای چه واقع شد؟ در حقیقت این را هم باید یک اثر پیشاپیشِ [نبوت پیامبر اسلام ] دانست که علمای کلام اینها را «اِرهاصات» یعنی «پیش علامت ها» می گویند.

برای ظهور پیغمبر اکرم به طور قطع یک سلسله پیش علامت ها در عالم پیدا شد که نشان می داد یک وضع غیبی ماوراءالطبیعی در شرف وقوع است.

اینجا که قرآن به این شکل مطلب را بیان می کند خودش دلیل بر این است که [صحت دارد. ] وقتی که قرآن در مکه این مطلب را طرح می کند، بعد هم قضیه ای را نقل می کند که کمتر از پنجاه سال از آن گذشته است و مردمی که آن زمان را درک کرده اند هنوز زیاد هستند و آن مردمی هم که درک نکرده اند از پدران خودشان شنیده اند، اگر جای کوچکترین خدشه ای در این قضیه می بود اینها نقل می کردند. از این جهت نظیر قضایایی است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام راجع به حضرت رسول نقل می کنند. می دانیم که علی از مردم خیلی پردشمن است، دشمن زیاد دارد و این دشمنها همیشه در صدد بودند که نقطه ضعفی از او به دست بیاورند بلکه بتوانند کاری بکنند. امیرالمؤمنین معجزاتی از پیغمبر اکرم نقل می کند ولی نه معجزه ای که بگوید فقط من دیدم، بلکه معجزه ای نقل می کند که در زمان وقوع آن اکابر قریش خودشان یا بچه هایشان همه بودند.» (مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 786)

     یادآورى این داستان هشدارى است به کفار مغرور و لجوج که بدانند در برابر قدرت خدا کمترین قدرتى ندارند. خداوندى که لشکر عظیم فیل را نابود کرد. لشکرى که آنها پرندگانى کوچک بودند با آن سنگریزه هاى نیم بند که نشان داد قدرت دارد که این مستکبران لجوج را نیز مجازات کند.

     به هر صورت اهمیت این حادثه بزرگ به قدرى بود که آن سال را «عام الفیل» یعنى سال فیل نامیدند و مبدأ تاریخ عرب شناخته شد.

     این سوره هشدارى است به همه گردنکشان و مستکبران جهان تا بدانند که در برابر قدرت خداوند تا چه حد ناتوانند.

     لذا این سوره با توجه به داستان لشکریان ابرهه که بر فیل سوار بودند و قصد خراب کردن خانه خدا را داشتند و به قدرت خدا همه به هلاکت رسیدند بنام سوره «فیل» نامگذارى شده است.

                                

                          برای ارائه نظرات خود اینجا را کلیک کنید  

::تاریخ :  ۱۸ بهمن ماه سال 1391 | ۱۱:۲۱ AM| توسط : علیرضا ماجدی نیا::