شمس۹۱

ســوره شمـس [خورشید] (آفتـاب)

     این سوره در حقیقت سوره تهذیب نفس است و تطهیر قلوب از ناپاکیها و ناخالصیها. در این سوره به یازده موضوع مهم از عالم خلقت و ذات پاک خداوند براى اثبات این معنى که فلاح و رستگارى در گرو تهذیب نفس است قسم یاد شده است و بیشترین سوگندهاى قرآن را به طور جمعى در خود جاى داده است.

     پس سوگندهایى که در این سوره آمده به یک حساب یازده سوگند و به حساب دیگر هفت سوگند است و به خوبى نشان مى دهد که مطلب مهمى در اینجا مطرح است. مطلبى به عظمت آسمانها و زمین و خورشید و ماه، مطلبى سرنوشت ساز و حیات بخش.

     سوگندهاى قرآن عموما دو مقصد را تعقیب مى کند: نخست اهمیت مطالبى که سوگند به خاطر آن یاد شده و دیگر اهمیت خود این امور که مورد سوگند است چرا که سوگند همیشه به موضوعات مهم یاد میشود.

     «شمس» به معنى خورشید است که مهمترین و سازنده ترین نقش را در زندگى انسان و تمام موجودات زنده زمینى دارد زیرا علاوه بر اینکه منبع نور است و حرارت دارد و این دو از عوامل اصلى زندگى انسان به شمار مى رود منابع دیگر حیات نیز از آن مایه مى گیرد. وزش بادها - نزول بارانها - پرورش گیاهان - پدید آمدن منابع انرژى زا همچون نفت و ذغال سنگ هر کدام درست دقت کنیم به صورتى با نور آفتاب ارتباط دارد به طورى که اگر روزى این چراغ حیات بخش خاموش گردد تاریکى و سکوت و مرگ همه جا را فرا مى گیرد.

دانشمندان در مورد عظمت و اهمیّت خورشید و نور آن، که خداوند متعال به آن قسم خورده، کتابهاى فراوانى نوشته اند، مطالبى که به هنگام نزول قرآن هیچ کس از آن مطّلع نبود. به گوشه اى از این اسرار و شگفتیها توجّه کنید:

الف) عظمت خیره کننده خورشید

کره تابان خورشید یک میلیون و دویست هزار برابر کره خاکى ماست! یعنى اگر یک میلیون و دویست هزار کره زمین فرض کنیم، و آنها را روى یکدیگر بنهیم برابر با کره خورشید مى شود! خورشیدى که یکى از ستاره هاى متوسّط آسمان است این قدر عظمت دارد. برخى براى تجسّم بزرگى خورشید نسبت به کره زمین مثال خوبى زده اند; به این مثال توجّه کنید:

توپ فوتبالى به قطر دو متر در نظر بگیرید که در فاصله یکصد و پنجاه مترى آن گردوى کوچکى بوده باشد. توپ فوتبال خورشید، و آن گردو کره زمین، و فاصله بین آن دو فاصله بین خورشید و زمین است. زیرا فاصله بین خورشید و زمین یکصد و پنجاه میلیون کیلومتر است (که طىّ این مسافت با هواپیماهاى معمولى پانزده سال طول مى کشد!) حال اگر با توجّه به تناسب یکصد و پنجاه متر و یکصد و پنجاه میلیون کیلومتر، حجم خورشید و کره زمین را کوچک کنیم تقریباً به اندازه همان توپ فوتبال با قطر دو متر و گردوى کوچک مى شود.

ب) وزن خورشید

خورشید سیصد هزار مرتبه سنگین تر از زمین است! یعنى اگر وزن چیزى در زمین 1 کیلوگرم باشد، در کره خورشید 300 هزار کیلوگرم خواهد بود! حال تصوّر کنید یک انسان پنجاه کیلویى در آنجا چه وزن عجیبى پیدا مى کند؟ درست محاسبه کرده اید، چنین انسانى در آنجا 000/000/15 کیلوگرم وزن خواهد داشت!

و لهذا در صورتِ امکانِ سفر به کره خورشید انسان در آنجا در اثر سنگینى وزنش له مى شود!

جالب اینکه طبق محاسبه دانشمندان در هر دقیقه 250 میلیون تُن از وزن خورشید کاسته مى شود. حال تصوّر کنید در یک ساعت چقدر؟ در یک روز چه مقدار؟ در یک ماه چطور؟ در یک سال چقدر؟ در یک قرن چه مقدار؟ عظمت خورشید به قدرى زیاد است که علیرغم گذشت هزار سال از نورافشانى، و در نتیجه کاهش شدید وزنش، خم به ابرو نمى آورد، و این مسأله هیچ خللى در خدمت رسانى او نداشته است. هر چند با ادامه این وضع در طولانى مدّت، خورشید کم کم رو به خاموشى خواهد گرایید، که آیه شریفه «(إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ) تکویر، آیه 1.; در آن هنگام که خورشید درهم پیچیده شود». اشاره به همین مطلب دارد.

ج) درجه حرارت خورشید

طبق محاسبات دانشمندان، درجه حرارت در سطح کره خورشید، 600 هزار درجه سانتیگراد است. جالب اینکه امکان ایجاد چنین درجه حرارتى در کره زمین نیست. زیرا در صورت عملى شدن ساختن کوره اى که بتواند چنین درجه حرارتى را تولید کند، بلافاصله خود کوره ذوب خواهد شد; زیرا انسان مادّه اى که توان تحمّل این درجه حرارت را داشته باشد در اختیار ندارد. امّا مقدار حرارت در اعماق خورشید بیست میلیون درجه سانتیگراد است، و لهذا خورشید همانند کره زمین جامد نیست، بلکه گاز فشرده اى است.

د) شعله هایى از خورشید

از خورشید زیبا و خیره کننده شعله هایى به هوا و محیط اطرافش متصاعد مى شود که ارتفاع آن، گاه تا یکصد و شصت هزار کیلومتر مى رسد! یعنى اگر کره زمین وسط یکى از این شعله ها قرار گیرد در مدّت کوتاهى تبدیل به دود و بخار مى شود، زیرا طول محور زمین تنها دوازده هزار کیلومتر است.

هـ ) جاذبه خورشید

قرص خورشید با آن وزن و سنگینى که دارد از نظر جاذبه و رعایت فاصله نسبت به دیگر اجرام آسمانى بسیار عجیب و حیرت آور است. تمام منظومه شمسى به گرد خورشید مى چرخد، امّا در فاصله اى که نه جذب خورشید مى شوند، تا در حرارت شدید آن محو و نابود شوند، و نه از آن فاصله مى گیرند که از مدار منظومه شمسى خارج شوند. این نظم و دقّت مرهون جاذبه دقیق و حساب شده خورشید است. همان گونه که حرکت کره زمین ما نیز تحت تأثیر جاذبه خورشید است.

آثار و اسرارى که از خورشید تابان ذکر شد تنها گوشه اى از شگفتیهاى این کره نورانى است که دانشمندان در سایه مطالعه و تفکّر و اندیشه پیرامون آن موجود اسرارآمیز، پرده از آن برداشته اند. و اگر ما هم در پدیده هاى عالم هستى تفکّر و اندیشه کنیم، بى شک اسرار تازه اى برایمان کشف خواهد شد.

آثار و اسرار نور خورشید:

«ضحى» که خداوند در سوره شمس به عنوان دومین چیز به آن قسم یاد کرده، به دو شکل تفسیر شده است:

1. مطلق نور; چه نور موجود در ابتداى روز، یا نور وسط روز.

2. نور اوّل روز; و قربانى حج را نیز بدان جهت اُضحیه نامیده اند که در ابتداى روز عید قربان ذبح مى شود. بنابراین، خداوند به نور خورشید در اوّل روز، یا به مطلق نور خورشید قسم یاد کرده است.

در هر حال، آفتاب و نور خورشید داراى آثار و برکات فراوانى است که به گوشه اى از آن اشاره مى شود: 

 1. همه چیز مرهون نور خورشید!

اگر حرارت و نور خورشید نبود هیچ موجود زنده اى قادر بر ادامه حیات و زندگى نبود. نه بادى بود، و نه بارانى. نه آبى، و نه آتشى، و نه هیچ چیز دیگر! راستى اگر بخواهیم خودمان چنین حرارتى ایجاد کنیم چقدر هزینه خواهد داشت؟ دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که تمام بودجه اى که ساکنان زمین براى انرژى مورد نیاز خود هزینه مى کنند تنها براى ایجاد یک میلیونیم حرارت خورشید کافى است. یعنى با یک میلیون برابر هزینه صرف شده جهت انرژى ساکنان زمین، مى توان حرارتى معادل آنچه از تابش نور خورشید بر کره زمین حاصل مى شود، تولید کرد!

خداوند تمام این نعمتها را علیرغم هزینه هاى سرسام آورى که دارد بطور رایگان در اختیار انسان قرار داده است. پیرو جوان، فقیر و ثروتمند، کوچک و بزرگ، براحتى از آن استفاده مى کنند. اما قدر آن را نمى دانند، و شکر خالقش را بجاى نمى آورند. 

 2. پرورش موادّ غذایى با نور آفتاب

موادّ غذایى انسان، یا از گیاهان و درختان گرفته مى شود، و یا از حیوانات; و مى دانیم اگر نور خورشید نباشد هیچ گیاه و درختى قادر به ادامه حیات و ثمردهى نخواهد بود. در نتیجه نیمى از موادّ غذایى بشر از دست مى رود. و چنانچه گیاهان و درختان نابود شوند حیوانات نیز از بین خواهند رفت، چون آنها از گیاهان و درختان تغذیه مى کنند. و بدین ترتیب نیم دیگر موادّ غذایى انسان نیز نابود مى شود. بنابراین، نور آفتاب عامل پرورش تمام موادّ غذایى است. 

3. بارانها و نور آفتاب

باران نتیجه غیر مستقیم نور آفتاب است. آفتاب بر صفحه اقیانوسها مى تابد.

سوزش و حرارت آفتاب قسمتى از آب اقیانوسها را بخار مى کند و بخارها به سمت آسمان متصاعد شده، تبدیل به ابر مى شود. باد ابرها را به فرمان خداوند به سرزمینهاى خشک و بى آب و علف حرکت مى دهد، و ابرها در آن سرزمینها شروع به بارش مى کند و باران مایه برکت و زندگى و حیات آن سرزمینها مى شود.

4. رابطه نور خورشید و بادها

وزش بادها هم حرکت ابرها را در پى دارد، و هم هوا را جابجا و تصفیه مى کند، و هم گلها و گیاهان و درختان را بارور مى نماید. بادها تمام فواید و خواصّ خود را مرهون نور خورشیدند. زیرا هنگامى که خورشید در نیمکره اى که روز است مى تابد، این قسمت از کره زمین گرم مى شود، در حالى که سمت دیگر کره که شب است سرد مى باشد. هنگامى که هواى گرمِ نیمکره آفتابى، با هواى سرد نیمکره سرد برخورد مى کند باد تولید مى شود و منشأ آن برکات مى گردد. 

 5. آفتاب منشأ زیباییها

تمام زیباییها از نور آفتاب است. نور خورشید هفت رنگ زیبا را در خود جاى داده، که به هنگام ظهور رنگین کمان قابل تجزیه و مشاهده است. همان گونه که به وسیله منشورهاى بلورین نیز مى توان نور آفتاب را تجزیه کرد. ولى آیا رنگهاى موجود در نور آفتاب منحصر به همین هفت رنگ است؟

پاسخ این سؤال منفى است، زیرا نور خورشید حاوى رنگهاى دیگرى نیز هست، که چشم ما قادر بر رؤیت آن نیست. بالاترین رنگى که در آفتاب است و چشم ما توان دیدن آن را دارد رنگ بنفش است. امّا بالاتر از آن نیز رنگى وجود دارد که ما فوق بنفش نامیده مى شود، و ما قادر بر دیدن آن نیستیم، امّا برخى از حیوانات آن را مى بینند. همان گونه که پایین ترین رنگى که چشم ما انسانها قادر بر دیدن آن است رنگ قرمز است، امّا پایین تر از آن هم وجود دارد که اشعه مادون قرمز نامیده شده، و برخى از حیوانات توان دیدن آن را دارند. جالبتر اینکه اشعه مادون بنفش مأموریّتى بس حسّاس و مهم دارد. مأموریّت این اشعه حیاتى نابود کردن میکروبهاى کره زمین است. سربازان اشعه مافوق بنفش، تمام میکروبهاى موجود در قلمرو حکومت خورشید را به راحتى محکوم به مرگ مى کنند! راستى اگر قرار بود بشر این کره خاکى را میکروب زدایى کند چه هزینه سنگین، و چه کار مشکل و پرزحمتى را باید تحمّل مى کرد؟ اکنون باید با تمام وجود شاکر خدایى باشیم که این نعمت بزرگ را به رایگان در اختیارمان نهاده است. اگر اشعه مافوق بنفش نبود در مدّت کوتاهى تمام کره زمین مبدّل به بیمارستانى عظیم مى شد، که بیماران آن در فرصت کوتاهى مى مردند! 

 6. نور خورشید منبع انرژیها

اگر تعجّب نکنید تمام انرژیهاى موجود، از آفتاب سرچشمه گرفته اند.

چوب درختان، که از ابتدایى ترین منابع انرژى انسان به شمار مى رود و حرارت و نور تولید مى کند، این دو نعمت بزرگ را از آفتاب گرفته است.

ذغال سنگها، که از دیگر منابع انرژى انسانها به شمار مى روند، بقایاى درختانى هستند که در زیر خروارها خاک دفن شده اند. آن درختان نور و حرارت خورشید را در خود ذخیره کرده، و آن را در شکل و هیأت ذغال سنگ به انسان تحویل مى دهند.

نفت از دیگر منابع انرژى، بقایاى حیوانات مدفون در دل زمین است. آن حیوانات نیز از درختانى تغذیه مى کردند که حامل نور و حرارت خورشید بوده اند.

یکى دیگر از منابع انرژى انسان، که در عصر حاضر نقش بسزایى ایفا مى کند، سدها هستند. آبها در پشت سد جمع مى شوند، و توربین هاى مخصوصى را به حرکت در آورده، و تولید برق مى کنند. این آبها همان بخارهایى است که بر اثر حرارت خورشید از دریاها به آسمانها رفته و دوباره به صورت باران به زمین بازگشته، و در پشت سدها جمع شده اند.

مولّدهاى بادى که اخیراً ساخته شده، و با استفاده از نیروى باد تولید انرژى مى کند، از دیگر منابع انرژى است. و در چند سطر قبل گذشت که باد مرهون حرارت نور خورشید، و نتیجه آمیختن هواى سرد و گرم است.

و بالاخره بشر به تازگى موفّق شد که از نور آفتاب به صورت مستقیم انرژى ذخیره کند. این انرژى که صاف ترین، در دسترس ترین، پاکیزه ترین و شاید ارزانترین انرژى مورد استفاده بشر در آینده باشد، از برکات مستقیم تابش نور خورشید است.

خلاصه اینکه خورشید و نور پر فروغ آن، آثار و اسرار و عجایب و شگفتیها و برکات فراوانى دارد که تنها به یازده نمونه آن اشاره کردیم و همین کافى است که بدانیم چرا خداوند در سوره شمس به خورشید و نور آن قسم خورده است.

ما باید پیرامون این موجوداتِ با عظمتِ پروردگار، که به رایگان در اختیار ما نهاده، فکر کنیم. خداوند بزرگ طبق آنچه در آیات متعدّدى از قرآن مجید آمده (حدّاقل هفت آیه) خورشید و ماه را مسخّر انسان کرده است; یعنى آنها را خدمتگزار انسان قرار داده، تا شب و روز به او خدمت کنند. خورشید حتّى شبها به انسان خدمت مى کند، زیرا اگر حرارت ذخیره شده از خورشید به هنگام تابش آفتاب در روز نبود، سرماى شبانه به قدرى شدید بود که همه چیز یخ مى زد. باید اندیشه کنیم، و به عظمت این نعمتها پى ببریم، و شکر آنها را با استفاده صحیح از آنها بجا آوریم، و بنده خوب و صالح و پرهیزکارى براى خالق آنها باشیم.

     بنابراین با وجود تمام این شگفتیها مانند کوهها - دریاها - دره ها - جنگلها - چشمه ها- رودخانه ها - معادن - منابع - زمین - آسمان - خورشید - ماه - ستارگان - همه وهمه دیگر موارد که هر کدام به تنهائى آیتى است از آیات حق و نشانه اى از نشانه هاى او و از آن برتر و بالاتر خالق این زمین وکسى که آنرا گسترانیده و همه وهمه و سوگندهائى که به اینها خورده میشود به خاطر این است که بگوید: هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کند رستگار است. این همه نعمت و رحمتِ خداوند که در اختیار انسان قرار گرفته است، آنقدر اهمیت دارد که حتى خداوند به آن سوگند مى خورد براى این است که انسان نفس خویش را تربیت کند و رشد و نمو دهد و از آلودگى به خلق و خوى شیطان و گناه و عصیان و کفر پاک سازد که اگر چنین باشد رستگار است و اگر نباشد بدبخت است.

     لذا با توجه به اهمیت مراتب فوق و فلسفه سوگندهائى که خداوند در قرآن یاد مى کند این سوره نیز به نام یکى دیگر از نعمتهاى بزرگ خود یعنى خورشید به نام سوره «شمس» نامگذارى شده است.
                                   

                                      برای ارائه نظرات خود اینجا را کلیک کنید