فلق۱۱۳

ســوره فَـلَـق (صبحگـاه)

     این سوره محتوایش تعلیماتى است که خداوند به پیغمبر اکرم(ص) خصوصا و به سایر مسلمانان عموما در زمینه پناه بردن به ذات پاک او از شر همه اشرار مى دهد. تا خود را به او بسپارد و در پناه او از شر هر موجودى صاحب شر در امان بدارند.

     «فَلَق» در اصل به معنى شکافتن چیزى و جدا کردن بعضى از بعضى دیگر است و از آنجا که به هنگام دمیدن سپیده صبح پرده سیاه شب مى شکافد این واژه به معنى طلوع صبح به کار رفته.

«فارس» می گوید: معنی لغوی آن فرجه و جدائی دو شئ است. «راغب » می گوید: فلق به معنای جدا کردن چیزی از چیزی است، چنان که می فرماید: «فالق الاصباح » و «ان الله فالق الحب والنوی » خدا شکافنده دانه و هسته ها است، و باز می فرماید: «اعوذ برب الفلق » (فلق، 1): پناه می برم به خدای صبح. و در هر حال بدین جهت در مورد صبح کلمه فالق به کار رفته است که روشنائی ظلمت را می شکافد.

در اینجاهم «فلق» به معنی «شکافتن» است ، این کلمه بار معنی وسیعی دارد که یکی از حوزه های آن شکافتن تاریکی و پیدایش صبح است. در کتاب ارزشمند المفردات ، فلق در آیه اول این سوره را، به معنی صبح گرفته، یعنی یکی از نتایج یکی از حوزه های معانی را به معنی مصدر گرفته (مثل اینکه کسی بگوید غذا یعنی بیسکویت مادر- یعنی اینکه همه چیزهای دیگری که داخل معنی غذا قرار میگیرد را حذف کند) [بحث در این موضوع به عهده مفسران است]. خلاصه اینکه «الفلق» را باید به همان معنی لغوی اش – که مرحوم مولف کتاب ارزشمند المفردات به آن خوبی معنی کرده – بگیریم که به معنی شکافتن باشد.

این کلمه شکافتن، از آنجا که خداوند را «پروردگار شکافتن» نامیده و توصیه کرده که پیامبر به این وجه الهی پناهنده شود قاعدتا باید مفهوم با اهمیتی باشد. همین قدر که به این نکته منتقل شویم به حقیقت نزدیک شده ایم زیرا فهمیدن اینکه کلمه شکافتن کلمه با اهمیتی است، سبب میشود به این سئوال منتقل شویم که از چه لحاظ هائی با اهمیت است.  وقتی که به اینجا رسیدیم فورا موارد زیادی از اهمیت آن به ذهن ما –بشر امروز – می آید مثلا تقسیمِ سلولی که اسّ اساس حیات(اعم از گیاهی وجانوری واعم از ساده و عالی)است و شکافتن هسته اتم و ده ها موضوع مهم دیگر که هریک یکی از مثالهای شکافتن و به یاد آورنده اهمیت آن است. تا دیروز فکر میکردیم که مثلا همین سوره فلق چه دارد که معجزه است وکسی نمیتواند همسنگ آن را بیاورد (چنانکه نزدیک ۱۴۰۰ سال است نتوانسته اند) امروز لااقل یکی از وجوه آن را می فهمیم که دربالا به آن اشاره شد.

این سوره از این لحاظ که بالاترین درصد «استعاره ای» بودن کلمات را دارد درقرآن بی نظیر است. خودِ سوره ۲۳کلمه بیشتر نیست درحالیکه ۵ کلمه آن(فلق ، غاسق ، وقب ، نفاثات ، عقد) [یعنی نزدیک به ۲۲٪]«استعاره ای» است. و کلمات استعاره ای بارِ معانی زیادی را با خود حمل میکنند.

بنابراین بعضى آنرا به معنى همه موالید و تمام موجودات زنده اعم از انسان و حیوان و گیاه میدانند چرا که تولد این موجودات که با شکافتن دانه وتخم و مانند آن صورت مى گیرد که این امر از عجیب ترین مراحل وجود آنهاست و بعضى مفهوم فلق را از این هم گسترده تر گرفته‏اند و آنرا به هر گونه آفرینش و خلقت اطلاق کرده‏اند. چرا که با آفرینش هر موجود پرده عدم شکافته میشود و نور وجود آشکار میگردد. هر یک از این معانى سه گانه یعنى: طلوع صبح - تولد موجودات زنده - آفرینش هر موجود، پدیده‏اى است عجیب که دلیل بر عظمت پروردگار و خالق و مدبر آن است و توصیف خداوند به این وصف داراى مفهوم و محتواى عمیقى است.

     پس در اینجا خداوند پیامبر را بعنوان یک الگو و پیشوا چنین دستور مى دهد که بگو پناه مى‏برم به پروردگار سپیده صبح که دل سیاهى شب را مى شکافد از شر همه موجودات شرور و انسانهاى شرور، جن و حیوانات و حوادث و پیشامدهاى شرّ و از شرّ نفس امّاره و مناسبت این تعبیر را با مسئله پناه بردن از شرّ که خود ساتر خیر و مانع آن است و بر کسى پوشیده نیست مى توان تطبیق نمود.

     لذا تلاش براى بیرون آمدن از دائره شرّ و حوادث شرّ و نفس اماره به مانند بیرون آمدن آن سپیده صبح است از تاریکى شب و در روایات دیگر نیز از فَلَق به عنوان درى درجهنم نام برده شده است که وقتى باز شود جهنم افروخته گردد و دیگر نام چاهى است در دوزخ که وقتى بخواهند دوزخ را شعله ور سازند از آنجا شعله ور مى کنند. و یا نام چاهى است در جهنم که از شدت حرارت آن به دنبال پناهگاهى مى گردند.

     به هر صورت هر کدام از این تعابیر را در نظر بگیریم همگى نشانه اى از قدرت خداوند متعال است و اصل این است که انسان بایستى از شر انس و جن و هر چه که شر است به ذات پاک و قدرت مطلقه الهى پناه ببرد.

     لذا این سوره با توجه به تعابیرى که گفته شد به نام سوره «فلق» به معنى صبحگاه یا طلوع صبح نامگذارى شده است.

                              

                          برای ارائه نظرات خود اینجا را کلیک کنید  

::تاریخ :  ۲۵ بهمن ماه سال 1391 | ۰۷:۳۰ PM| توسط : علیرضا ماجدی نیا::